صفات شیطانآشنایی با صفات شیطان برای هر مومنی که بخواهد از وسوسه های او در امان باشد نیاز است. فهرست مندرجات۲ - معنای اصطلاحی ۳ - صفات شیطان از دیدگاه نهج البلاغه ۴ - نخستین صفات ناپسند شیطان ۵ - صفات شیطان در قرآن ۶ - مهمترین صفات شیطان در متون دینی ۶.۱ - وجه تسمیه شیطان به خناس ۶.۲ - دیگر صفات شیطان ۶.۳ - علت نامیده شدن شیطان به صاغر ۷ - صفات شیطان در روایات معصومین ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - معنای لغوی شیطانکلمه شیطان، به معنای دور شده و تندخو است. ۲ - معنای اصطلاحیمراد، همان موجود نافرمان و تندخویی است که از رحمت خدا دور افتاد. ۳ - صفات شیطان از دیدگاه نهج البلاغهاو ذی شعور و مکلف و نامرئی و فریبکار است. هر چند پیش از خلقت آدمی، شش هزار سال خدای را عبادت کرد، با ساعتی تکبر، آن را از میان برد. [۲]
نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.
۴ - نخستین صفات ناپسند شیطانچون خداوند، آدم را آفرید، به فرشتگان فرمان داد بر او سجده کنند. شیطان که در میان فرشتگان بود، تکبر ورزید و سر باز زد و به همین روی، کافر گشت.. بدین سان، تکبّر و کفر، نخستین صفات ناپسند شیطاناند. خلقت شیطان از آتش است و خلقت آدم از خاک. شیطان با قیاس آتش و خاک، خود را از آدم برتر خواند و به تکبر لغزیداو آدم را مایه خواری خویش پنداشت و سوگند یاد کرد تا از او و فرزندانش انتقام کشد. ۵ - صفات شیطان در قرآنقرآن کریم از صفت بغض و کینه شیطان و تصمیم او بر انتقام یاد کرده و فرموده است که او از پس و پیش و چپ و راست در کمین آدمیزادگان است. از دیگر صفات شیطان، وسوسهگری است. او نعمت‌های مادّی را به رخ آدمی میکشد و کالای خاکی را در پیش او میآراید و او را وسوسه میکند و میفریبد. قرآن، انسان را فرمان داده است که برای رهایی از وسوسه شیطان، به خدا پناه آوَرَد. چون شیطان را از مقام قرب الهی میراندند، از خداوند مهلت خواست تا زنده بماند و تا روز بازپسین فرزندان آدم را به وسوسه اندازد. خداوند نیز به او مهلت داد. از این رو قرآن او را «مُنْظَر» یعنی مهلت داده شده، میخواند. ۶ - مهمترین صفات شیطان در متون دینیمهمترین صفات شیطان بنابر متون دینی عبارتاند از ابلیس. ابلیس به معنای ناامید و مأیوس است. چون شیطان را از درگاه الهی راندند، از رحمت خدا امید بُرید و از آن پس او را «ابلیس» خواندند. ۶.۱ - وجه تسمیه شیطان به خناسخناس به معنای پنهانکار است.هر گاه آدمی، خدا را یاد کند، بیدرنگ شیطان از او میگریزد و پنهان میشود و چون از خدا غفلت ورزد، شیطان بازمیآید و در فریب او میکوشد احتمال دیگر در وجه این صفت آن است که شیطان با پنهانکاری سراغ آدمی میآید و باطل را میآراید و حق را میپوشاند. ۶.۲ - دیگر صفات شیطانرجیم به معنای آن است که شیطان از رحمت خدا و خیرات رانده شده است و نیز از منازل ملأاعلی.قرآن کریم از ماجرای رانده شدن شیطان چند بار یاد کرده است. عدوٌّ مبین که به معنای دشمن آشکار است. دشمنی شیطان با آدمیزادگان از مهمترین صفات او است. شیطان، دشمن همیشگی انسان است و تنها آن‌گاه دست از دشمنی بر میدارد که به سختی شکست خورَد؛ چنان که از رسول خدا (ص) نقل است که فرمود: «من به یاری خدا شیطان را تسلیم خویش کردم.» [۲۳]
.کنز العمّال، ج۱، ص۲۴۷.
مارد و مَرید که به معنای سرکش و ویرانگر است. قرآن کریم، این صفت را ناشی از خباثت شیطان میداند. و از عصیان او در برابر خداوند یاد میکند. ۶.۳ - علت نامیده شدن شیطان به صاغرصاغر که به معنای پست و زبون است. چون شیطان سرکشی کرد، عزت و کرامت خویش را بر باد داد و خداوند او را پست و حقیر خواند باری، قرآن پارهای صفات دیگر شیطان را به مناسبتهای متعدّد ذکر کرده است. بنابر آیات قرآن، شیطان، موجودی فاسق است، کفور و ناسپاس است، مشمول لعن الهی است، نکوهیده است، برای انسان، مایه بدی و زشتی است، همنشینی او، آدمی را خوار میسازد، گمراه کننده آشکاراست، فتنه میآفریند و فریب میدهد، بسیار دروغگو است و وعدههای دروغ میدهد و آرزوها برمیانگیزد و پیروانش را به سوی دوزخ راه مینماید. ۷ - صفات شیطان در روایات معصومیندر روایات معصومین (علیهم السلام) نیز صفاتی برای شیطان بر شمردهاند. در برخی روایات، وسوسه هنگام عبادات- مانند وسوسه هنگام وضو- از شیطان است او در فریب انسان بسیار میکوشد؛ امّا اگر انسان به خدا پناه آورد، از شیطان کاری بر نمیآید و او از انسان توانمندتر نیست در روایاتی از امام علی (ع) نیز پارهای از صفات شیطان آمده است که از آن جمله است: حسادت، تعصب ناروا، عیب‌جویی، طعنه‌زنی، فخر فروشی و طمع. [۴۰]
نهجالبلاغه، خطبه۱۹۲.
۸ - پانویس۹ - منبعپژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، ص۳۲۴-۳۲۷،انتشارات زمزم هدایت. |